Okul öncesi dönem denilen 3-6 yaş grubunda fonetik analiz oldukça önemlidir. Çocuklar harflerin ve harf gruplarının çıkardığı sesleri öğrendiklerinde, daha önce karşılaşmadıkları kelimeleri çözebilirler.
Fonetik sistem genç okuyucuların mantık, muhakeme ve analiz becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. Fonetik, çocuğun öğrendiklerini kendinden emin ve bağımsız bir şekilde anlamasını ve uygulamasını sağlar. Ek olarak fonetik, çocukların pratik yaparken daha hızlı okumalarına yardımcı olan tam kelime tanımaya yol açabilir. Bu, uzun vadede akıcı okumayı öğrenmeyi çok daha kolay hale getirir.
Fonetik analiz, okuduğunu anlamaya yardımcı olur. Çocuk daha akıcı bir okuyucu haline geldikçe, her kelimenin tek tek harflerine odaklanmayı bırakabilir, bu onlara okuduklarının anlamına odaklanma fırsatı verir.
Okul öncesi eğitimde fonetik uygularken, dikkate alınması gereken ilk şey çocuktur. Çocuk ses bilincine sahip olmalıdır, yani çocuk kelimelerin tek tek seslerden oluştuğunun farkındadır ve bu sesleri ayırt edebilir. Alfabe sırasına göre a’dan z’ye geleneksel öğretim yöntemini izlemek yerine, harfleri yönetilebilir gruplara ayırır, böylece bir çocuk harfleri kullanarak kelimeleri en baştan oluşturmaya başlayabilir. Bir çocuk öğrendiklerini hemen uygulayabilirse, bu çocukta daha fazla ilgi ve heyecan yaratır.
Neden Okul Öncesi Dönemde Fonetik Analiz Önemlidir?
- Fonetik Analiz yani Fonolojik Farkındalık terimi ile fazla karşılaşmamış olsakta aslında hayatımızın tam içindedir. Çocuklar duydukları sözcükleri tekrar ederler fonem bu sözcüklerin seslerini çocuklarda fark ettirir ve dilin yapısına göre sesleri çıkarmalarında farkındalık sağlar.
- Çocuklar sesleri tanımadan Okuma-Yazma eğitimine tam olarak geçemez bu ezbere dayalı bir yöntemdir. Çocuk akıcı bir okuma yapması için, sesleri tanıması ve fark etmesi önemlidir.
- Sesin dalgalarıyla ilgili çalışmalar yapan fiziğin dalına akustik denilmektedir. Fonetik akustik, ses bilgisi ile öğreten fonetik analizle ilişkilidir.
- Fonetik Analiz eğitiminde çocuklar anlamdan uzaklaşarak seslere yoğunlaşırlar, bu yüzden fonetik analiz işitsel ve dikkat becerisidir. Örneğin; baba kelimesini oluşturan b/a/b/a sesleri duyabilmek ve bu sesleri ayrıştırabilmesidir.
- Sözcüklerin seslerini ayrı ayrı duyup-işitebilmek okuma becerisinin sağlayıcısıdır. Bu nedenle anaokulu hazırlık sınıflarındaki öğrenciler sözcükleri seslerine bölmeyi öğrenerek okumaya hazırlanmalıdırlar. Okuma öğretimi öncesinde çocuklar ve okuma bilmeyen yetişkinler sözcüklerin seslerini (fonem) ayrı ayrı duyup işitmezler. Somut öğretimleriyle çocuklar sözcüleri seslerine ayırabilirler. Fonetik Analiz bu öğretim ihtiyacını karşılamak için geliştirilmiş özgün bir öğretim programıdır. Fonetik analizle;
- Dil yeteneklerini geliştirmek,
- Bilinçle öğretme,
- Doğruluk ve Akıcılıkla öğretmek ,
- Farklı öğrenme ihtiyaçlarını karşılamak,
- Disleksiyi önlemek için sayabileceğimiz başlıca kazanımları arasındadır.
Fonetik Analizde Alfabe
Sözcükleri seslerine ayırmaktan kaynaklanan yazım sistemidir. Alfabe Kaşifleri, öncelikle sözcükleri yakından dinleyerek aşağıda verilen görseldeki gibi seslerine ayırdılar.
- Sonra bu sesleri gösteren işaretleri tamamladılar,
- Bu nedenle sözcükleri seslerine ayırmayı öğrenmek, okuma hazırlığın ilk ve en önemli adımıdır. Çocuklar, alfabe kaşiflerinin yolunu takip ederek okumaya hazırlanmalıdırlar.
Fonetik Analiz (sözcüklerin seslerini çözümleme) Nedir?
- Sözcükleri bütünlük halinde sesbirimlerine ayırmayı,
- Sesbirimlerin özeliklerini tanımlamayı,
- Sesbirimlerin sözcüklerdeki yer ve sırasını belirlemeyi,
- Sözcüklerin ses yapılarını karşılaştırarak benzerlik ve farklılıklarını açığa çıkarmayı hedefleyen öğretimlerin bütünüdür.
- Öğrenciler sözcüklerin ses düzeniyle yazım biçimleri arasındaki temel bağlantıları kavrayarak yazmaya hazırlanırlar.
- Öğretim süreci tamamlandığında basit (kısa) sözcükleri kendi kendilerine dikte ederek (yardım almadan) yazabilirler.
Fonetik Analizle Okumaya Hazırlık Programının Kazanımları
- Fonetik analiz okuma-yazmayı kolaylaştıracak aktif ve bağımsız öğretilmesini sağlar.
- Doğru-akıcı okuma gelişiminin temelini hazırlar.
- Disleksi oluşumunu önleyicidir.
- Okumaya bilinçli başlangıç sağlar.
- Farklı öğrenme hızlarındaki çocukların aynı süreçte, birlikte öğrenerek ilerlemelerine olanak tanır.
- Dil yeteneklerinin gelişimine yardımcı olur.
Fonolojik Bozukluk Nedir ve Nasıl Fark Edilir?
Fonolojik farkındalık becerisi, okuma yazma becerilerini geliştirmek adına önem taşır. İyi düzeyde Fonolojik farkındalık sahibi olan bir çocuk sesleri manipüle ederek kelimelerle oynayabilir. Fonolojik Farkındalık tam olarak;
- Ses Farkındalığı
- Sesleri Duyabilmesi
- Sesleri Tanıyabilmesi
- Sesleri Ayırabilmesi
- Sesleri Fark Etmesidir
Fonolojik bozukluğu olan çocuklarda konuşma çeşitlerinin değiştirilmesi, düşürülmesi sözcük öbeklerinin karışması ya da hatalı kullanımı görülmektedir.
Örneğin;
- Önleştirme (kedi yerine tedi)
- Artlaştırma (taş yerine kaş)
- Seslerin yer değiştirmesi (askı yerine aksı)
- Hece/Ses yitimi (dondurma yerine, doduma)
- Benzeşim İşlemleri (portakal yerine, popapay)
- Duraklaştırma (gar yerine, kar)
- Akıcıların yer değiştirmesi (salı yerine, sayı gibi..)
Fonetik Analiz derslerinde bu bozukluk fark edilir ve dil terapistine çocuk yönlendirilir. Böylelikle çocukta olan fonolojik bozukluk varsa erken tanı koyulması açısından Fonetik Analiz oldukça önemlidir.
4 Maddede Fonolojik Farkındalık İle Okumanın ve Hecelemenin Önemi
Fonolojik farkındalık, alfabetik yazı sistemini öğrenmede çok büyük önem taşımaktadır. Araştırmalar, fonem farkındalığı ve diğer fonolojik becerilerdeki zorluğun, zayıf okuma ve heceleme gelişiminin bir göstergesi olduğunu gösteriyor.
- Fonem Farkındalığı İçin Alfabetik Kodu Öğrenmek Önemlidir
Sözcükleri seslere ayırabilen, kimliklerini tanıyabilen ve yeniden bir araya getirebilen kişiler, alfabetik ilkeyi kullanmak için temel beceriye sahip olurlar. Fonem farkındalığı olmadan, öğrenciler yazı sistemi ve onun konuşulan kelimeleri nasıl temsil ettiği konusunu anlamlandırımayalabilir.
Fonem farkındalığından yoksun olan öğrenciler, ses teriminin ne anlama geldiğini bile bilmeyebilirler. Genellikle iyi işitirler ve hatta alfabedeki harfleri adlandırabilirler, ancak harflerin neyi temsil ettiği konusunda çok az fikirleri vardır veya hiç fikirleri yoktur.
- Fonem Farkındalığı İle Okuma, Yazama Ve Hecelemeyi Öğrenmede Çocuğun Bir Sonraki Adımını Görebiliriz
Fonem farkındalığı,ile bir öğrenci okumayı öğrenmeden önce bile, üçüncü sınıfın sonunda ve sonrasında o öğrencinin iyi bir okuyucu mu yoksa zayıf bir okuyucu mu olacağını yüksek düzeyde doğrulukla tahmin edebiliriz. Kelimelerdeki konuşma seslerinin farkındalığını, harf isimleri bilgisini, ses-sembol uyumu bilgisini ve kelime dağarcığını ölçen basit testlerle tahmin yapmak mümkündür.
- Okumak becerisi zayıf olan Çocukların çoğu, fonem farkındalığı ve diğer fonolojik becerilerde görece zorluk yaşarlar.
Yapılan birçok araştırmalarda görülüyor ki; zayıf okuyucuların en az yüzde 80’inin fonolojik farkındalık veya fonolojik hafızada zayıflık gösterdiği tahmin edilmektedir. Sesbilgisel işleme zayıflığı olan okuyucular aynı zamanda en zayıf heceleyenler olma eğilimindedir.
- Fonem farkındalığı, ilkokuma yazma öğretim programna başlayanlar için faydalıdır.
Konuşma-ses farkındalığı eğitimi, okuma ve heceleme zorluklarını azaltır ve hafifletir. Konuşma seslerinin açık ve doğrudan öğretilmesi de alfabetik kodun öğrenilmesini hızlandırır. Bu nedenle, yeni başlayan okuyucular için sınıf eğitimi, fonem farkındalığı etkinliklerini içermelidir.
Fonolojik farkındalık ve hafıza, kelime öğrenmenin aşağıda belirtilen aşamalarında yer alır:
- Bilinmeyen kelimelerle ilgilenmek ve bunları bilinen kelimelerle karşılaştırmak.
- Kelimeleri doğru tekrarlama ve telaffuz etme.
- Kelimeleri doğru bir şekilde hatırlama (kodlamak) sayesinde kelimeler geri alınabilir ve kullanılabilirler.
- Anlamları karşılaştırılabilecek şekilde kulağa benzer gelen sözcükleri ayırt etme gibi aşamalarında yer alır.
Disleksi ve Fonetik Analiz
Disleksi Nedir ?
Disleksi okuma ve yazmanın öğrenilmesinde sorunlara neden olan bir hastalıktır. Disleksi, günlük hayatımızda zorluklar çıkarabilen, yaşam boyu süren bir sorundur ancak okuma ve yazma becerilerini geliştirmek ve sorunu olanların okulda ve işte başarılı olmalarına yardımcı olmak için destek mevcuttur.
Fonetik Analiz dersleriyle bu öğrenme güçlüğü olan çocuklar fark edilir.
- Disleksisi olanlar, sağ el yavaşlığı ve sol elde belirgin zayıflık gözlemlenmesi ile beraber, yaş ilerledikçe ve görsel olarak desteklendikçe ince motor becerisinde iyileşme görülmüştür.
- Disleksisi olanlar kavramları karıştırabilirler (sağ-sol, aşağı-yukarı)
- Bisiklet sürmek gibi eylemleri yapamayabilirler.
- Kendini tam ifade edememe, yavaş konuşma, geç konuşmaya başlama gibi konularda sorunlar görülmektedir.
- Hafızasını yeterli kullanamama, sayıları sayma, haftanın günlerini karıştırma gibi konularda yetersizlik görülür.
- Bu durumlarda disleksi hastalığı yaşayan çocuklar zamanla, özel eğitimlerle doğru okuma becerisi kazanabilir. Öte yandan öğrenim hayatını yaşıtlarının gerisinden takip etmek zorunda kalır.
Yazılı Anlatım Güçlüğü (Disgrafi)
Disgrafi, yeterli talimat ve eğitime maruz kalmasına rağmen, birinin düşüncelerini yaşına ve düşünme yeteneğine göre yazılı dile çevirmekte güçlük çektiği bir durumdur. Disgrafi, farklı yaşlarda birçok farklı semptomla ortaya çıkabilir.
Gelişimsel Disgrafi Nedir?
Disgrafi genellikle çocuklar yazmayı ilk öğrendiğinde ortaya çıkar. Buna gelişimsel disgrafi denir.
Edinilmiş Disgrafi Nedir?
İnsanlar ayrıca bir tür kafa veya beyin travmasından sonra aniden disgrafi geliştirebilirler. Buna edinilmiş disgrafi denir.
Disgrafisi olan kişiler; konu, yazmaya geldiğinde birkaç farklı zorluk yaşayabilir ve yazdıklarından daha kolay ve akıcı konuşabilirler. Şu konularda sorunları olabilir;
- Harf oluşumu ve/veya okunabilirlik.
- Harf boyutu ve aralığı.
- Yazım.
- İnce motor koordinasyonu.
- Yazma hızı veya hızı.
- Dilbilgisi.
- Kompozisyon.
Fonetik Analizle Okuma Yazma Öğretimi
Çocuklar fonetik analizle okuma yazma öğrenirken, konuşulan hecelerde ve kelimelerde fonemlere nasıl odaklanacağını ve bunları nasıl kullanacaklarını öğrenirler. Bunun ardından, sesler ve harfler arasındaki ilişkiyi incelemeye başlayabilirler. Çocuğunuza fonemik farkındalığı ilk kez tanıtmanın harika bir yolu, ondan adını analiz etmesini istemektir. Çocuğunuzun adını yavaşça söyleyerek ve her sesi ayrı ayrı telaffuz ederek fonem bölütleme alıştırması yapın. Örneğin, Ali adı üç ayrı fonem içerir: /A/ + /L/ + /i/
Bireysel sesleri tanımlayarak, fonemik farkındalık becerilerini kullanıyoruz. Bu bireysel sesleri harmanlamaya ve manipüle etmeye başladığımızda, çocukların fonolojik farkındalık becerilerini geliştiriyoruz. Fonolojik farkındalık; kelimeler ve heceler gibi daha büyük ses birimlerini vurgular.
Siz ve çocuğunuz segmentasyon alıştırması yaptıktan sonra, sıradaki harmanlamayı deneyin. Öncelikle, her sesi birkaç saniye basılı tutarak ve sesler arasında duraklamalardan kaçınarak üç ayrı sesle ( /A/ + /L/ + /i/ ) parçalı versiyonu tekrarlayacaksınız. Ali, üzerinde çalışılması kolay bir isimdir. Bu nedenle çocuğunuzun adı üç heceden uzunsa, daha kısa bir kelimeyle başlayabilirsiniz.
Fonemik Farkındalık ve Ses Bilgisi Aynı mı?
Fonetik farkındalık dilin konuşulan seslerine odaklanırken, fonetik öğretimi yazılı harfler ve konuşulan sesler arasındaki ilişkiyi öğretir. Bunlar iki farklı kavram olsa da, kesinlikle birlikte çalışırlar. Fonetik talimatlara başlamak için biraz fonemik farkındalığa ihtiyaç vardır. Öğrenciler bir dilde kullanılan seslerin farkında değilse, onları temsil etmek için hangi sembollerin kullanıldığını anlamalarını bekleyemeyiz. Fonemik farkındalık, erken okuma (ve fonetik) başarısını öngören bir dizi beceriden biridir. Fonemik farkındalık ve alfabetik tanıma, okuma başarısının en iyi iki göstergesidir.
Diğer önemli temel beceriler arasında yazı farkındalığı, hikayelerin nasıl yapılandırıldığına dair temel bir anlayış ve sözlü kelime dağarcığı yer alır.
Fonetik Analiz İle Ses Bilgisi Öğretmeye Nasıl Başlanır?
Fonoloji ile ilgili bir öğretim dizisi dört ana bileşen içerecektir:
- Fonolojik farkındalık
- fonemik farkındalık
- Harflerin sesleri
- Harflerin isimleri
Fonetik Diller Nelerdir?
Bazı dillerin konuşma sesleri ile yazı sesleri arasında çok güçlü bir ilişkisi vardır, bu da yazımlarını daha fonetik hale getirir. İspanyolca, Rusça, Almanca ve Korece çok fonetik dillerdir; sözcükler genellikle tam olarak yazıldıkları gibi telaffuz edilir ve sessiz harf veya karakter içeren sözcükleri bulmak nadirdir. Bu, yeni konuşmacıların bu dillerdeki yazılı kelimeleri telaffuz etmelerini ve bir kelimenin doğru yazılışı konusunda doğru tahminlerde bulunmalarını nispeten kolaylaştırabilir.
Fransızca, belirli bir kelimede birçok harfin telaffuz edilmediği bir dile iyi bir örnektir. Çince, yazı sisteminde hiçbir fonetik bileşeni olmayan bir dildir; bir karakterin telaffuzu, kelimenin veya harfin görünüşüne hiç bağlı değildir. İngilizce bu iki uç nokta arasında bir yerdedir; bazı kelimeler fonetik olarak yazılır, ancak diğerleri alışılmadık telaffuzlar, sessiz harfler ve diğer zorlayıcı unsurlar içerir. İngilizcede 44 fonem veya ayrı ses vardır ve bunların neredeyse tamamı farklı şekillerde hecelenebilir. Fonetik olarak hecelenen kelimelerin okunması genellikle daha kolaydır çünkü okuyucular kelimeyi bütünüyle anlamak için her seferinde bir fonem seslendirebilirler.
IPA Fonetik
Uluslararası Fonetik Alfabe (IPA olarak kısaltılmıştır), fonetik sesleri temsil eden bir dizi semboldür. IPA olarak da adlandırılan uluslararası Fonetik Alfabe, dilbilimciler tarafından insan konuşmasındaki çok çeşitli sesleri (telefonlar veya fonemler) doğru bir şekilde temsil etmek için kullanılan uluslararası bir alfabedir. IPA, farklı dillerdeki farklı konuşma seslerini anlamamıza ve yazıya dökmenize yardımcı olmak için kullanılır.
Uluslararası Fonetik Alfabe (IPA) Sembolleri
Fonetik alfabenin kökeni Latin alfabesine dayanıyor. Başlangıçta fonemler konuşma seslerini farklı dillerde temsil ediyordu, böylece kolayca yazılabiliyorlardı. Ayrıca, daha önce kullanılan birçok bireysel transkripsiyon sistemini (özel yazılı semboller) değiştirmek amacıyla yapılmıştır. Böylelikle tüm dillerdeki sesleri temsil eden tek bir sistemin kullanımının daha kolay olması amaçlanmıştır.
IPA dilbilimi, sözlü konuşmanın seslerini doğru ve benzersiz bir şekilde temsil ederek öğrencilerin dili daha iyi anlamalarını sağlar. IPA aşağıdakiler tarafından kullanılır:
- Sözlük yazarları
- Yabancı dil öğrencileri
- Öğretmenler
- Dilbilimciler
- Konuşma-Dil Patologları
- Şarkıcılar
- Aktörler
- Yapay dil oluşturucuları
- Çevirmenler
NATO Fonetik Alfabesi
NATO fonetik alfabesi, sözlü iletişimde (örn. telefon veya askeri telsiz üzerinden) harfler yerine kullanılan bir dizi sözcükten oluşan bir yazım alfabesidir. NATO fonetik alfabesindeki 26 kod kelime, İngiliz alfabesindeki 26 harfe alfabetik sırayla atanmıştır.
Okul Öncesi Harf Öğretimi Programı
Çocuklara alfabeyi öğretmek, okumayı öğretmenin temelidir. Çocukların sesleri bir araya getirmesi veya kelimeleri oluşturan çizgileri bir araya getirebilmesi için önce bunların ne olduğunu bilmeleri gerekir. Okul öncesi çocuklara alfabeyi öğretme esnasında uygulanabilecek birkaç eğlenceli kolay yol;
- Alfabe şarkıları söylemek
- Harf eşleştirme oyunları oynamak
- Her hafta yeni bir ‘alfabe kutusu’ oluşturmak
- Alfabeyi öğretmek için kelime kartları kullanmak
- Okul öncesi çocukların alfabeyi öğrenmesine yardımcı olmak için harf şeklinde yiyecekler yiyecekler yeme etkinlik oluşturmak
- Harf tanımayı gün boyunca zorlamaya devam edin, böylece dersler gerçekten hafızalarına yerleşebilir.
Kdz Ereğli Anaokulunda Fonetik Analiz
Öğrenciler ses bilgisini öğrenirken, fonetik analiz hassas dönemlerde büyük rol oynar. Hassas bir dönem; çocuğun belirli bir şeyin daha farkında olduğu ve öğrenmeye ilgi duyduğu bir dönemi ifade eder. Bu süre kaçırılırsa, öğrenme daha uzun sürer ve daha sıkıcı olur. Fonetik analizde, dil gelişimini destekleyen bir öğrenme ortamı oluşturuyoruz ve öğretmenlerimiz bu hassas dönemi desteklemek ve bu süre boyunca her çocuğa rehberlik etmek için özveri ile çalışıyorlar.
Zonguldak Ereğli Özel Ceceli Anaokulu olarak fonetik analiz derslerimizi özel kitap içerisinde bulunan ahşap küpler ile ses öğretimi destekleniyor. Bunun dışında duygusal etkinlikler ile un tuz üzerine sesleri yazma, Türkçenin fonetiği ve fonetik harf üzerine çalışmalar yapıyoruz. Fonetik analiz; okuma yazma programı üzerine öğrenimlerimiz, alanında uzman öğretmenlerimiz tarafından titizlikle takip ediliyor. Derslerimiz kitap setleri üzerinden uygulamalı etkinliklerle devam etmektedir.
Türkiye’de Tek: Sadece Kdz Ereğli Özel Ceceli Anaokulu’nda
Kdz Ereğli Ceceli Anaokulu Kreş olarak Türkiye’de bu eğitimi okul öncesinde grup olarak uygulayan tek okul olmaktan gurur duyuyoruz. Okulumuzdaki fonetik analiz eğitimi veren öğretmenimiz bu eğitimi yüksek başarı ile tamamlamış geçen yıl Tübitak projesine dahil edilmiştir. Okulumuzdan mezun olan öğrencilerimizin ilkokul döneminde göstermiş olduğu başarılar bize güzel dönüşler sağlamıştır. Çocuklarımızın kazandığı farkındalık, dikkat ve okuma becerisi çok ileri düzeydedir.